Το Πάσχα – Ιστορία – θρύλοι – έθιμα – παραδόσεις

Του  Γιάνη Κορδάτου // 

   Στα πρώτα χρόνια του χριστιανισμού σε πολλές περιοχές της Μεσογείου οι χριστιανοί γιόρταζαν μαζί με τους Εβραίους το Πάσχα, δηλαδή την ίδια μέρα. Οι δυο όμως, γιορτές, αν και είχαν το ίδιο όνομα, διαφέρανε ριζικά. Το εβραϊκό Πάσχα είναι πανάρχαια γιορτή, που καθιερώθηκε στην εποχή που οι Εβραίοι ήταν ακόμη νομάδες – κτηνοτρόφοι. Τότε σφάζανε την πρώτη πανσέληνο του μήνα Νισαν (που είναι πάνω κάτω ο δικός μας Απρίλης) αρσενικά αρνιά που τα θυσίαζαν – προσφέρανε στον Ήλιο που ζωογονούσε τη φύση.

Αργότερα, με το πέρασμα του χρόνου, όταν οι Εβραίοι πέρασαν στο γεωργικό βίο, το Πάσχα εξελίχθηκε σε γιορτή της εαρινής ισημερίας. Από τα κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης σε συσχετισμό με τη γραπτή παράδοση και άλλων αρχαίων λαών της Ανατολής, έχει διαπιστωθεί από τους αρχαιολόγους και θρησκειολόγους ότι το Εβραϊκό Πάσχα στην αρχή αρχή ήταν έθιμο λατρείας, προσφορά στον Ήλιο αρνιών. Ύστερα, όταν οι Εβραίοι έπαψαν να λατρεύουν τον Ήλιο και τον ανθρωποποίησαν δόσαντες σ’ αυτόν το όνομα Γιάχβε (Ιεχωβάς) οι προσφορές με θυσίες κατά την εαρινή ισημερία γίνονται στον Θεό, και ήταν εκδήλωση ευγνομωσύνης γιατί πέρασε ο χειμώνας και άρχισε η άνοιξη.

Αργότερα, πολύ αργότερα, σύμφωνα με τα λεγόμενα της Παλαιάς Διαθήκης, ο Θεός τιμώρησε τους Αιγύπτιους με δέκα πληγές (τιμωρίες βαριές). Η τελευταία, η δέκατη, ήταν η πιο σκληρή, γιατί Άγγελος κυρίου έσφαξε τα πρωτότοκα παιδιά των Αιγυπτίων. Πριν όμως στείλει τον Άγγελό του, ο Θεός ειδοποίησε τον Μωυσή να πάρει τα μέτρα του. Ο Μωυσής παρήγγειλε στους Εβραίους να χρίσουν τις πόρτες των σπιτιών τους με αίμα σφαγμένου αρνιού. Έτσι ο εκδικητής Άγγελος, καταλάβαινε πως τα σπίτια δεν ήταν Αιγυπτιακά και δεν έμπαινε μέσα.

 Από τότε οι Εβραίοι σαν ανάμνηση της σωτηρίας των παιδιών τους, καθιέρωσαν να σφάζουν αρνιά την ημέρα αυτή και να γιορτάζουν με κατάνυξη και ευλάβεια.

Αυτά λέει η Παλαιά Διαθήκη, αλλά όπως είπαμε ότι είναι διαπιστωμένο ότι το Εβραϊκό Πάσχα έχει πολύ παλαιότερη καταγωγή. Ήταν γιορτή εποχική, κατά την οποία οι Εβραίοι εκδηλώνανε την ευγνωμοσύνη τους στον Ήλιο που άρχιζε να ρίχνει τις ζεστές ακτίνες του, να λουλουδίζει τη φύση και να πρασινίζει τη γη.

Οι χριστιανοί όμως έδωκαν περιεχόμενο στη γιορτή του Πάσχα. Αν και κράτησαν το έθιμο του να σφάζουν αρνιά, όμως κατά τη μεγάλη αυτή γιορτή, γιορτάζουν την «Ανάσταση του Κυρίου». Από τη Δευτέρα ως το Σάββατο της Μεγάλης Εβδομάδας με όσα λέγονται στις Εκκλησίες «γίνεται υπόμνηση και περιγραφή των Παθών του Κυρίου» και την Κυριακή η Ανάσταση του Ιησού.

Οι πριν λοιπόν απ’ την Κυριακή του Πάσχα μέρες είναι μέρες πένθους, ενώ η Κυριακή μέρα χαράς. Έτσι διαμορφώθηκαν δυο γιορτές μαζί μαζί, το Πάσχα σταυρώσιμον και το Πάσχα αναστάσιμον.

Όμως επειδή αναπτύχθηκε μίσος αγεφύρωτο ανάμεσα στους Εβραίους και Χριστιανούς, δημιουργήθηκε μεγάλο ζήτημα αν πρέπει να γιορτάζουν το Πάσχα την ίδια μέρα με τους Εβραίους.

Πάρθηκε λοιπόν η απόφαση απ’ τους ηγέτες της Εκκλησίας να μη γιορτάζουν οι χριστιανοί μαζί με τους Εβραίους το Πάσχα. Μερικοί χριστιανοί δεν υπακούσανε και χαρακτηρίστηκαν σχησματικοί. Ο επίσκοπος όμως Ρώμης Βίκτωρ (τέλος του 2ου αιώνα) που ήθελε να υποτάξει την ανατολική Εκκλησία στα κελεύσματά του πρόσταξε να γιορτάζεται το Πάσχα την ίδια μέρα που γιορταζόταν στη Ρώμη. Οι επίσκοποι όμως της Ασίας δεν υπακούσανε. Γι’ αυτό το ζήτημα του γιορτασμού του Πάσχα, την Α’ Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325μ.Χ.). Ωστόσω, παρόλες τις συζητήσεις που έγιναν δε βρέθηκε τρόπος να δοθεί λύση. Οι δυτικοί επίσκοποι θέλανε να επιβάλουν τις αξιώσεις τους ετσιθελικά και οι επίσκοποι της Ανατολής αντιταχτήκανε πεισματικά.

Μόλις τον 6ο αιώνα δόθηκε στο θέμα αυτό μια λύση, όχι όμως και οριστική, γιατί η Ανατολική Ορθόδοξος Εκκλησία γιορτάζει το Πάσχα την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο της εαρινής ισημερίας. Σαν τέτοια η Ανατολική Εκκλησία θεωρεί την 21η Μαρτίου, δηλαδή την ημέρα κατά την οποία ήταν ισημερία το έτος 325 που έγινε η Α’ Οικουμενική Σύνοδος της Νίκαις. Αντίθετα η Δυτική Εκκλησία παίρνει ως βάση για τον υπολογισμό της Κυριακής του Πάσχα την πραγματική ισημερία, δηλαδή την 8η Μαρτίου.

Οι διαμάχες αυτές έκρυβαν στο βάθος αντιθέσεις πολιτικές. Η Δυτική Εκκλησία, δηλαδή ο παπισμός από πολύ νωρίς ήθελε να υποτάξει την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία και κάθε φορά που παρουσιαζόταν κάποιο ζήτημα, με αυταρχικό τρόπο επέμεναν να επιβάλουν τη γνώμη και θέλησή τους οι Καθολικοί. Η υποταγή όμως της Ανατολικής Εκκλησίας στον Πάπα έκρυβε τους καταχτητικούς σκοπούς της Δύσεως. Γι’ αυτό η Ανατολική Εκκλησία δεν αναγνώρισε το πρωτείον του Πάπα και οι δύο Εκκλησίες χωρίστηκαν και αλληλομάχονται στα χρόνια του Βυζαντίου και της τουρκοκρατίας.

Στη Δύση οι καθολικοί και οι Προντεστάντες (Διαμαρτυρόμενοι), όπως ξέρουμε, θεωρούν σαν πιο μεγάλη γιορτή της Χριστιανοσύνης τα Χριστούγεννα, στην Ανατολή όμως η γιορτή του Πάσχα υμνείται και τιμάται, πιο πολύ. Χαρακτηρίζεται ως «κλητή και άγια ημέρα», ως «εορτή και πανήγυρις πανηγύρεων», ως «βασιλίς και κυρία». Από τους υμνογράφους πάλι της Ανατολικής Εκκλησίας μερικοί έγραψαν ύμνους που έχουν πηγαία θρησκευτική πνοή.

Κλείνοντας το σημείωμά μου θα προσθέσω κά κάτι ακόμα που οι νέοι του καιρού μας δεν το ξέρουν ίσως. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, το Πάσχα για τους σκλαβωμένους προγόνους μας συμβόλιζε την Ανάσταση του Έθνους. Γι’ αυτό ήταν γιορτή της Χαράς και της ελπίδας. Γιορτάζονταν με χορούς και πανηγύρια. Κι ακόμα και με πυροβολισμούς. Η Λαμπρή συμβόλιζε την απελευθέρωση της Ελλάδας.

Όσο ο νεοελληνικός εθνικισμός ήταν παθητικός και όχι μαχητικός – επαναστατικός, οι πρόγονοί μας περίμεναν την «εξ άνωθεν βοήθειαν και απελευθέρωσιν». Αλλά και κάτι άλλο πρέπει να προσθέσω. Επικρατούσε η συνήθεια ύστερα από την «Ανάστασιν» να ασπάζεται ο ένας τον άλλο. Ξεχνιόντανε τα μίση και πάθη και οι ασπασμοί ήταν επισημοποίηση της ομόνοιας και της αγάπης.

Ο εθνικός μας ποιητής Σολωμός με τους παρακάτω στίχους του αντικαθρεφτίζει την ψυχολογία και τα αισθήματα που επικρατούσαν την ημέρα του Πάσχα στα χρόνια του.

Χριστός Ανεστή! Νέοι, γέροι και κόρες

…

Ανοίξατε αγκαλιές ειρηνοφόρες.

Ομπροστά στους Αγίους φιληθείτε

Φιληθείτε γλυκά χείλη με χείλη,

Πέστε Χριστός Ανέστη, εχτροί και φίλοι

 Πόσο μεγάλο και βαθύ νόημα έχουν οι στίχοι του Σολωμού. Αλήθεια, πότε και στον τόπο μας θα σβήσουν τα μίση και τα πάθη, πότε θα ανοίξουν οι φυλακές και πότε θα γυρίσουν οι εξόριστοι; Όποια στάση κι αν κρατεί κανείς απέναντι των δογμάτων του Χριστιανισμού, δεν μπορεί να μην ομολογήσει πως στα κείμενα του Ευαγγελίου, αυτά που έφτασαν ως εμάς, γιατί υπάρχουν και άλλα με άλλο περιεχόμενο, βρίσκονται μερικά κηρύγματα που δυστυχώς οι κάθε φορά κρατούντες τα ξεχνούν.

Δεν έχει σημασία αν η ριζοσπαστική κριτική δεν συμφωνεί απόλυτα με την Καινή Διαθήκη στο μέρος που ιστορεί την «Ανάστασιν του Ιησού». Σημασία έχει πως ο Ναζωραίος – και Ναζωραίοι υπήρξαν πολλοί μέσα στην ιστορία των λαών της ανθρωπότητας – διώχτηκε, δικάστηκε και καταδικάστηκε στο σταυρικό θάνατο, γιατί αγωνίζονταν να διώξει τους Ρωμαίους καταχτητές και να γκρεμίσει από την εξουσία τους εκμεταλλευτές και καταπιεστές του ιουδαϊκού λαού.

Δεν πρέπει λοιπόν όσα μας λένε τα Ευαγγέλια, όσα δηλαδή αντικαθρεφτίζουν τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες μιας περασμένης εποχής, να μας κάνουν εντύπωση και να βγάλουμε τα ανάλογα συμπεράσματα; Γιατί να κρατούμε τους τύπους μόνο λατρείας και να μην  εφαρμόζουμε εκείνα που λένε τα Ευαγγέλια. Γιατί να μην ακούεται το τραγούδι της αγάπης, της χαράς και της ομόνοιας;

Αυγή 17/4/1960

Πηγή :

 http://atexnos.gr/%CF%84%CE%BF-%CF%80%CE%AC%CF%83%CF%87%CE%B1-%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1-%CE%B8%CF%81%CF%8D%CE%BB%CE%BF%CE%B9-%CE%AD%CE%B8%CE%B9%CE%BC%CE%B1-%CF%80%CE%B1%CF%81%CE%B1/#prettyPhoto